PLA17-18, reisverslag, Scoresby Sund, noorderlicht

We zien Plancius voor het eerst vanuit de bus. Ze wacht rustig op ons aan het einde van de kade van Akureyri. Haar helderblauwe romp contrasteert met de saaie, kleurloze omgeving: de stad ligt al weken gevangen in een dichte mist en je kunt de andere kant van de fjord nauwelijks onderscheiden. Een lichte regenbui begroet ons, maar ook het veel warmere "welkom aan boord!" van de bemanningsleden, die voor onze bagage zorgen en ons de weg naar onze hutten wijzen. We beginnen meteen het schip te verkennen, lopen door gangen en dekken, opgewonden als kinderen die een nieuwe speeltuin ontdekken. We vinden snel onze weg naar het restaurant, de receptie, de brug of de observatorium lounge. We verzamelen in de laatste voor een verplichte veiligheidsbriefing gegeven door onze derde officier Mindo. Hij waarschuwt ons: de "Kleine Drake" (het stuk zee dat ons van Groenland scheidt) kan zijn naam wel eens eer aan doen! Er wordt slecht weer voorspeld en de oversteek zal ruw zijn! Er ontstaat een discussie: wel of geen medicijnen nemen? Dat is de vraag. Na Mindo's presentatie volgt een oefening, een noodzakelijke simulatie van de evacuatie van het schip in geval van nood. Een uur (en een paar drankjes) later legt onze hotelmanager Zsuzsanna de regels van het leven aan boord uit. Daarna worden we voorgesteld aan onze kapitein Alexey, uit Rusland, en aan ons internationale expeditieteam. Beau is de expeditieleider. Deze charismatische Canadees, die vele jaren als gids heeft gewerkt in het arctische gebied en op Antarctica, is min of meer als gids geboren, omdat hij is opgegroeid met jagen en vissen in de wildernis van Noord-Ontario. Arjen uit Nederland is Beau's assistent. Deze voormalige biologieleraar besloot vijftien jaar geleden dat hij de voorkeur gaf aan openlucht "klaslokalen" in de poolgebieden. Jonathan uit Oostenrijk, Laurence uit Groot-Brittannië en Andreas uit Duitsland zijn glaciologen: drie specialisten, want we verwachten ijs te zien waar we naartoe gaan! Isabelle uit Duitsland en Marie uit Frankrijk zijn respectievelijk marine- en evolutiebioloog. Daniel is een professionele fotograaf die ook gids is in IJsland en Lapland. William uit Schotland, Catherine en Michael uit Groot-Brittannië en hun leider Heinrick uit Zweden, die als een van de eersten duiktrips heeft geleid in Antarctica, vormen het "duikteam", omdat een groep ervaren duikers aan boord onderwaterverkenningen zal doen. Zoals Beau grapt, zijn alle leden van het expeditieteam "bipolair": deze gepassioneerde kerels, zwaar geïnfecteerd door het beruchte poolvirus, brengen hun tijd door met het hoppen van de ene pool naar de andere! Lise uit Nederland is de scheepsdokter, en ze wijst erop dat Groenland niet alleen een geïsoleerde plek is, maar dat er ook slecht weer op komst is: we moeten extra voorzichtig zijn..

Mindo en Lise hadden gelijk, en degenen onder ons die geen medicijnen hebben genomen, hebben daar nu spijt van. Buitendekken zijn gesloten, gangen zijn stil en ontbijttafels zijn gedeeltelijk leeg: Plancius dook in een enorme storm! Veertig tot vijftig knopen noordenwind vormen indrukwekkende golven die tegen de boeg van het schip slaan en het vertragen. Minuten voelen als uren terwijl de rest van de wereld verdwijnt in de dikke torpor van deze lange, hypnotiserende zeedag. De zodiac briefing, hoewel verplicht, wordt uitgesteld: Beau geeft ons de tijd om te wennen aan de bewegingen van het schip. In de namiddag geeft Laurence een lezing (simultaan vertaald in het Duits door Jonathan). Hij gaat in op de unieke geologie en glaciologie van Groenland. De gletsjers behoren tot de snelste en grootste ter wereld, maar deze reuzen zijn kwetsbaar; ze trekken zich extreem snel terug door de opwarming van de aarde. De kusten van Groenland zijn vaak mistig, maar in het binnenland klaart de lucht op, een vreemd fenomeen dat we de volgende ochtend zullen meemaken. We leren ook dat Groenland tijdens de menselijke geschiedenis in golven werd bevolkt, gedurende 4 tot 5 duizend jaar. Vandaag de dag wonen er 56000 mensen van Inuit-afkomst in Groenland, maar slechts 1500 hebben zich in het noordoosten gevestigd! Laurence legt uit dat, omdat er bijna geen wegen zijn in Groenland, de inwoners gebonden zijn aan reizen en bevoorrading per boot: hier wonen brengt logistieke problemen met zich mee! Voor het diner wordt het weer nog slechter. Tijdens zijn avondbriefing stelt Beau ons gerust: we zouden morgenmiddag bij de ingang van Scoresby Sund (en beschutte wateren!) moeten aankomen.

Tijdens de nacht werd de zee een stuk rustiger. Voor velen die gisteren hun hut niet hebben verlaten, een welkome afwisseling! S Ochtends bevinden we ons bij de ingang van Scoresby Sund, het grootste fjordensysteem ter wereld. De ochtend wordt doorgebracht met verplichte briefings over zodiac operaties, landingen en hoe om te gaan met Ijsbeeren, en met het uitdelen van de rubberen laarzen. Ondertussen trekt de mist waarin we sinds de ochtend gevangen zaten een beetje op en genieten we van de majestueuze kustlijn van Volquart Boons kyst. Later in de ochtend komen we aan bij Vikingebugt. Daar gaan we een tijdje voor anker om te genieten van het landschap en zelfs van wat wild: net na de verplichte briefings ziet Raymond, een van de AB's die de wacht houdt op de brug, onze eerste Ijsbeer! Hij blijft vrij ver weg, nooit meer dan een klein, bewegend, geelwit stipje voor het blote oog, maar mooi waargenomen met een verrekijker. Het schip herpositioneert zich dan voor onze middagactiviteit. Na een lekkere lunch, bereid door ons hotelteam, gaan we naar de andere kant van Vikingebugt, naar een plaats die Helgenaes heet. Als we aankomen, vindt Beau nog een Ijsbeer die zijn kop uit een sneeuwgrot steekt. Deze kan worden omschreven als een 'pixelbeer', want hoeveel we onze foto's ook vergroten of de telescoop gebruiken, het wordt nooit meer dan een stipje... maar het was toch een beer die we zagen! We gaan op weg naar ons eerste uitstapje, een zodiac cruise langs de oevers en ijsbergen in de baai. Steile bergen om ons heen, krakend ijs en prachtige basaltzuilen op een piepklein eiland maken dit moment magisch. Sommigen van ons slagen er zelfs in om de beer van iets dichterbij te bekijken... nog steeds een klein stipje. Terug op het schip gaan we allemaal naar de lounge voor de dagelijkse samenvatting. Beau presenteert de plannen voor de volgende dag en Arjen geeft tips over hoe je een Aurora borealis kunt fotograferen vanaf een bewegend schip. Sommigen van ons kijken bij het vooruitzicht... kregen we maar de kans om die te zien! Tot slot legt Andreas de vorming van basaltkolommen uit aan de hand van een... interessante analogie met koeienpoep... en het steken van een vinger in een koeienvlaai. Vreemde mensen, die geologen... Kort daarna wordt het diner aangekondigd en 's avonds is het in de bar een stuk drukker dan de vorige avond! Mensen genieten van drankjes en elkaars gezelschap terwijl ze terugdenken aan hun mooie eerste dag in Groenland.

Zoals gewoonlijk worden we wakker met de doffe tonen van Beau. Vannacht is de Plancius door het grootste deel van de Fønfjord gevaren. Het weer is fris, helder en koud en er is geen zuchtje wind; de fjord is een donkere spiegel die de enorme bergwanden om ons heen weerspiegelt. Tijdens het ontbijt draaien we noordwaarts de Rødefjord in en de eerste zonnestralen baden de fjord in gouden licht terwijl we onze bestemming voor de ochtend naderen: Røde Ø ('Rood Eiland'). De helft van ons gaat aan land voor een landing en de rest blijft op de zodiacs voor een tocht tussen de enorme ijsbergen. Røde Ø is een prominent obstakel dat uitsteekt in de Rødefjord en een armada aan ijsbergen van de nabijgelegen gletsjers komt vast te zitten in het smalle, ondiepe kanaal tussen het eiland en het vasteland. Deze ijsbergen zijn afkomstig van twee enorme gletsjers in de buurt: Rolige Bræ en Vestfjord Bræ. De landingsploeg komt aan op het strand en begint na een paar seconden de heuvel boven het strand te beklimmen. Rode Ø ontleent zijn naam aan de verbluffende geologie hier; het rode zandsteen en conglomeraat werden bijna 300 miljoen jaar geleden gevormd in een woestijnachtige omgeving, een tijd waarin Groenland dicht bij de evenaar lag. Als we de top van de heuvel beklimmen, worden we begroet met een ongelooflijk schouwspel; als we over de zandstenen kliffen turen, zien we een kerkhof van ijsbergen onder ons. Vanaf ons uitkijkpunt kunnen we de turquoise gloed zien die de ijsbergen omringt; dit duidt op de enorme hoeveelheden ijs in de diepten van de fjord eronder. Na een uur wisselen de groepen en gaat de groep aan boord van zodiacs voor een tocht tussen de stille, glanzende torens van ijs. We varen door het doolhof, dikke helderblauwe strepen snijden door het ijs en doorklieven de bergen van boeg tot kiel; dit zijn oude kloven die zich met smeltwater hebben gevuld en de volgende winter stevig zijn dichtgevroren. Eén ijsberg tussen de vloot trok ieders aandacht; hij was gemaakt van het helderste, glasachtige ijs en was door de zee in een groot aantal prachtige bochten gebeeldhouwd. Na een paar heerlijke uren in het zuiden van Rødefjord gaan we terug naar Plancius voor een broodnodig lunchbuffet. In de namiddag gaan we dieper het fjordenstelsel in, richting het noorden, richting Harefjord. Kapitein Alexey navigeert behendig door het dichte ijs in Rødefjord, terwijl wij vanaf het buitendek en de observatielounge genieten van het veranderende landschap. We passeren talloze ijsbergen in allerlei vormen, maten en kleuren. In de late namiddag komen we aan in Harefjord en gaan we voor anker aan de noordelijke rand van de fjord; een zachte helling van rode en gouden herfsttoendra. We gaan aan land in de zodiacs en landen op een prachtig zandstrand voor een perimeter landing. We hebben ongelooflijk geluk met het weer, de fjord ligt volledig windstil en is gedrenkt in een warme septemberzon. De expeditiegidsen zetten een grote perimeter uit en wij zijn vrij om daartussen te zwerven. Velen van ons lopen de helling op naar een uitkijkpunt op een kleine afgeronde heuvel, vanwaar we in de verte een paar muskusossen kunnen zien, die bladeren van wilgen en berken eten. De muskusossen houden ons op een afstand, maar we kunnen ze door de verrekijker goed bekijken. In dit deel van Groenland wordt op muskusossen gejaagd, dus ze zijn erg voorzichtig in de buurt van mensen. Terwijl we aan land waren, zagen we ook een prachtig stalen zeilschip voor anker liggen in de fjord, dit is de Rembrandt van Rijn, een ander Oceanwide-schip. Ze heeft meer dan een maand in Scoresby Sund doorgebracht zonder bevoorrading en ze beginnen bijna leeg te raken. De Rembrandt legt aan langszij de Plancius en er worden voorraden voedsel, drank en andere benodigdheden aan boord van de Rembrandt gebracht voor de laatste paar reizen van het seizoen. Weer aan boord van de Plancius gaan we op weg naar de Øfjord, een smalle fjord omringd door steile granieten wanden van bijna 2 kilometer hoog. De fjord zelf is nog eens 1600 meter diep, waardoor dit een van de steilste plekken op aarde is. S Avonds heeft Zsuzsanna een speciale verrassing voor ons, een poolbarbecue op het achterdek! Er worden tafels en banken neergezet en de grills worden aangestoken. Er staat ons een waar feestmaal te wachten, vergezeld van drankjes, muziek en zelfs discolampen. We eten, praten en dansen terwijl de zon achter ons ondergaat; dit blijkt behoorlijk spectaculair te zijn. In dit deel van Oost-Groenland gaat de zon direct onder boven de enorme Groenlandse ijskap. De ondergaande zon wordt door het ijs teruggekaatst in de wolken en zorgt af en toe voor de meest ongelooflijke zonsondergangen. Onze zonsondergang in Øfjord behoorde tot de allerbeste, de wolken gloeiden in twintig minuten geel, oranje en dan roze, elke kleur levendiger dan de vorige. Uiteindelijk hield het feesten op en was het tijd om naar bed te gaan; hard nodig na een dag vol avontuur in het noordpoolgebied.

Wakker worden is een beetje moeilijk vanmorgen! Beau maakte ons inderdaad midden in de nacht wakker, en met een goede reden: het noorderlicht was te zien vanaf de stuurboordzijde van het schip! Dit fantastische fenomeen kunnen waarnemen was voor de meesten van ons een droom. Hoewel deze droom werkelijkheid werd, bleef het moeilijk te geloven... want je kunt de melange van pure verbazing en melancholie die poollicht teweegbrengt nauwelijks beschrijven. De indrukwekkende hoogten van de rotswanden van Ofjord, slapende reuzen die langzaam voorbijtrekken in de duisternis, werden verlicht door spookachtige gordijnen van groen licht. Het noorderlicht vormde verschillende vormen die op een soepele en rustgevende manier veranderden, van lange lijnen die zich door het hele nachtgewelf uitstrekten tot verticale pieken die uit sterrenbeelden leken te vallen. Ondanks deze korte nacht, en met de hulp van koffie en thee van het ontbijt, zijn we opgewonden om te landen op een van de vele eilanden van Bjorne Oer (Bereneilanden), waar we ons opsplitsen in drie groepen: rustig, gemiddeld en snel. De eerste verkent de bevroren wilgenbomen, mossen en bessenstruiken van de toendra die aan verschillende stranden van dit gebied, Jytte Havn genaamd, grenzen en koestert zich in het ongelooflijke ochtendlicht. De tweede wandelt over de glooiende hellingen van de omringende heuvels om wat hoogte te winnen en Plancius in het niet te laten vallen door fantastische besneeuwde bergen. De derde gaat in een snel, calorieverbrandend tempo en beklimt een heuvel met een prachtig uitzicht aan de andere kant van de fjord. In de middag landen we in een plaats met de onuitspreekbare naam Ingmikertikajik, een historisch hoogtepunt: daar bouwden Tulle-mensen, die gewassen verbouwden toen Groenland zo'n vijfhonderd jaar geleden een veel warmer klimaat had, winterhuizen. Dit zijn kleine constructies van een paar vierkante meter, waarvan de ingang een tunnel was. We kunnen ook cirkels van stenen of "tentringen" zien, die dienden voor tijdelijke onderkomens gemaakt van dierenhuiden en slagtanden van narwalvissen. Opnieuw wordt de toendra verlicht door het schuine arctische licht van deze Groenlandse herfst, versierd door glinsterende plekken van katoengras en bevroren water. Na een 'recap' waarin Laurence erop wijst dat een van de opmerkelijke bergtoppen die we 's ochtends hebben gezien grundtvigskirken wordt genoemd, naar de iconische kerk van Reykjavik, en Andreas uitlegt hoe en waarom gletsjers afkalven, laden we onze batterijen op met een heerlijke maaltijd. Faith, van de groep duikers, geeft een presentatie over de reis van Oceanwide Expedition naar Antarctica "in de voetsporen van Shackelton", en net als ze klaar is, worden we begroet door een laatste ongelooflijk schouwspel: een gigantische volle maan die opkomt boven een ijsberg in de schemering..

Degenen onder ons die het lukt om vroeg naar bed te gaan, slapen maar kort, we worden weer gewekt door Arjen die belt om te zeggen dat er weer noorderlicht is! We haasten ons om warme kleding aan te trekken en gaan naar het dek. Buiten is het lichtspektakel ongelooflijk, nog sterker dan de nacht ervoor en het duurt meer dan een uur. Het licht komt in golven die zich van horizon tot horizon over de hemel verspreiden. Terwijl het licht aanzwelt, zien we levendige groentinten en dansende gordijnen van licht vlak boven onze hoofden. De hemel is buitenaards, en ook al is er een wetenschappelijke verklaring voor het fenomeen, zelfs dit is spectaculair; het licht dat we zien is de wind van de zon die in botsing komt met de atmosfeer van de aarde. Zoals gewoonlijk worden we gewekt door het telefoontje van Beau; hij laat ons het weer weten (zonnig), de windsnelheid (5 knopen) en de temperatuur (een stevige -2°C). Terwijl we ontbijten legt Plancius de laatste kilometers af naar ons doel van de ochtend, Hurry Fjord, een grote fjord die insnijdt in Jameson Land aan de noordelijke rand van Scoresby Sund. Het expeditieteam vertrekt in de opkomende zon om het gebied te verkennen en er zeker van te zijn dat het veilig is voor ons om te landen. Na een tijdje komt het radiobericht dat het veilig is om te landen en we vertrekken naar de kust in de zodiacs. De landingsplaats is een kiezelhelling met enkele relatief grote golven die het strand opduiken. We kiezen ons moment zorgvuldig en al snel staan we boven op het strand met meestal droge voeten. We doen onze zwemvesten uit en gaan op pad om het gebied te verkennen. Dit uitstapje is een perimeterlanding en de gidsen staan in een grote halve cirkel rond het strand. We lopen vrij tussen de gidsen door en verkennen de toendra met een laagje verse sneeuw. De sneeuw is bedekt met sporen en deze geven aanwijzingen over de dieren in het gebied. Er zijn vossenafdrukken, afdrukken van Sneeuwgors en zelfs sporen van Ptarmigan. Terwijl we dieper het landschap in dwalen vinden we ook sporen van eerdere menselijke bewoning; we stuiten op verschillende tentringen en de meer substantiële overblijfselen van een Thule-winterhuis. Aangezien dit onze laatste landing in de wildernis van Groenland is, nemen we allemaal even de tijd om op onze eigen manier afscheid te nemen van dit wilde landschap, de meesten alleen met een moment van stille contemplatie. Nadat we weer aan boord van de Plancius zijn gegaan en ons tegoed hebben gedaan aan de lunch, komen we aan bij het kleine Groenlandse dorpje Ittoqqortoormiit. Een fris, zonnig tafereel begroet ons hier; de kleurrijke huizen op de heuvel baden in het zwakke winterlicht van de laagstaande middagzon. Een Groenlandse politieagent gaat aan boord om de papieren te controleren en de Plancius door de douane te loodsen, en kort daarna stappen we in Zodiacs om naar de kust te worden gebracht. We landen op een klein strandje naast de pier, waar we instructies krijgen van Beau en Arjen. Nadat we kaarten hebben opgehaald van een Groenlandse vertegenwoordiger van het plaatselijke reisbureau, gaan we het dorp in om deze unieke nederzetting te verkennen. Na 7 dagen op een schip, in een van de meest afgelegen landschappen op aarde, duurde het even om te wennen aan de bezienswaardigheden, geluiden en geuren van het dorpsleven. De meesten van ons gaan eerst naar de cadeauwinkel waar we muskusos proeven en de souvenirs bekijken; deze variëren van houtsnijwerk en kralenwerk tot kaarten, ansichtkaarten en t-shirts. Vanaf daar gaan we op pad door de gemeenschap, over de verrassend vele wegen. Veel van de mensen in Ittoqqortoormiit jagen en vissen nog actief om in hun levensonderhoud te voorzien en we zien het bewijs hiervan overal om ons heen; in één huis hangt een huid van een ijsbeer over een rail te drogen en in verschillende andere huizen hangen muskusossenhuiden buiten. Er zijn ook veel sledehonden aan de rand van het dorp, geduldig wachtend tot de sneeuw en het ijs terugkeren en de winterjachttochten weer beginnen. Het dorp heeft een slaperige uitstraling, dit werd zeker verergerd door het feit dat we op een zondagmiddag op bezoek waren! Desondanks is er genoeg te zien en te doen. Een paar van ons komen tot aan het astroturf voetbalveld in een kleine vallei aan de noordwestelijke rand van het dorp. Dit vlakke, uniforme, groene oppervlak past helemaal niet in het landschap. Na een paar interessante uren Ittoqqortoormiit te hebben verkend, is het tijd om terug te gaan naar het schip. Vanuit Ittoqqortoormiit neemt kapitein Alexey Plancius mee naar het zuiden, eerst naar de monding van Scoresby Sund, die goud wordt verlicht door de ondergaande zon. Een paar minuten later varen we Kap Brewster voorbij en de open zee op, richting het zuiden naar IJsland en onze eindbestemming Akureyri!

Dit is een rustige dag op zee. We zijn inmiddels gewend aan het zachte rollen van het schip en kunnen bijna allemaal van het ontbijt genieten! De ochtend is leerzaam: Marie (in het Engels) en Beau (in het Duits) vertellen ons meer over het ongelooflijke zoogdier dat we allemaal uitzonderlijk hebben kunnen observeren tijdens deze reis: de ijsbeer! Hun voordrachten illustreren de algemene verspreiding, evolutie en ecologie van deze dieren. We leren hoe het bestuderen van het populatiegedrag en de fysiologie van ijsberen ons helpt om de impact van menselijke activiteiten op het milieu te begrijpen en hoe veel onderzoeksgebieden, van evolutionaire genetica tot obesitas en kankeronderzoek, baat hebben bij het bestuderen van deze dieren! Christina, een passagier die gespecialiseerd is in ijsbeeronderzoek, legt uit hoe wetenschappers de leeftijd van een groot zoogdier schatten aan de hand van de lagen van zijn tanden. In de namiddag wordt het weer ruw en worden de buitendekken gesloten. Laurence (in het Engels) en Jonathan (in het Duits) geven desondanks boeiende conferenties om uit te leggen hoe gletsjers, zoals die we in Groenland hebben gezien, zich vormen en ontwikkelen. We leren hoe wetenschappers gletsjertypes benoemen, van kleine "glacieret" tot de enorme ijskappen (er bestaan er maar twee in Groenland en Antarctica), maar ook de meer poëtische woorden die worden gebruikt om de verschillende gebieden van een typische gletsjer te definiëren, zoals ijsvallen, gletsjerfront, smeltwaterpluimen en morenen... De conferenties van Laurence en Jonathan helpen ons om de huidige veranderingen in de cryosfeer beter te begrijpen en hoe deze veranderingen bijdragen aan de stijging van de zeespiegel. Later in de middag, terwijl Richard, die deel uitmaakt van de duikersgroep, in de eetzaal uitlegt hoe je foto's bewerkt, baadt de hoofdlounge in een verblindend licht. De zee kalmeert als we de fjord binnenvaren en tijdens de cocktail van de kapitein vieren Alexey en het Expeditieteam met ons het einde van een ongelooflijke reis terwijl we genieten van een prachtig uitzicht op de IJslandse kust. Totaal aantal afgelegde zeemijlen: 968,91 Noordelijkste positie: 71° 17.3' N, 025° 32.6' E